Corlia Fourie is een schrijfster uit Zuid Afrika, 1944 geboren in Kruisrivier. Ik was op zoek naar een gedicht over Pegasus, zo kwam ik op haar spoor. Het gedicht staat in haar bundel Die goeie vrou en andere mites, in Pretoria uitgegeven in 2018.
MEDUSA
Die seegod Poseidon
het die mooie meisie gesien.
Haar beloer,
bloedwarm begeer,
sy kans gegryp,
haar bruur verkrag.
Was hy daarna tjankjammer?
Moes hy homself verdedig?
Is hy gestraf?
Nee.
Nee.
Nee.
Die jaloerse tante Athena is so woedend
vir Medusa omdat sy kamme die tempel
onteer het
dat sy die onkuise meisie
met die goue haardos
sonder meer in ‘n stralende draak
met ‘n kop vol
wriemelende slange
verander,
na ‘n eiland verban.
Jou hart, Medusa,
pers woede.
Elke man wat jou
wil overwin,
verskrompel jy
met ‘n waansinnige kyk
van jou giftige oë.
Maar toe kom Perseus,
die ene triomfantlike
spiere, welige kuif,
kuiltjie in die ken,
ware held van ‘n man
wat jou verskriklike kijk
kierang,
jou met skyndeug en
arrogansie verwoes.
die son kantel,
die swaard klief
deur vel, vleis en senings,
die bloed spat,
Medusa se kop
met kriewelende slange
word seëvierend
omhoog gelig.
Die bloed uit die regterkant
van die onthoofde kop
druppend in die see
wordt Chrysaor,
leeusterke koning.
Die bloed uit die
linkerkant
gee geboorte aan
die gevleugelde Pegasus,
die hemelse hings –
witblond van sy kop
tot die punt van sy sydrt –
vader, moeder en kind
van alle artieste
Twee kleinkinderen heb ik, Joni en Flynn, 5 en 3 jaar oud nu. Ze spelen met eenhoorns, dyno’s en ook met Pegasus paardjes. Ik dacht, ik moet ze dan toch het verhaaltje vertellen van Pegasus, niet wetend dat dit zo gruwelijk was, dat het zou gaan over verkrachting, wraak en geweld dat het bloed ervan afspat. Daarvoor zijn zij nog te klein.
Ik wist niet dat Medusa aanvankelijk een dienares was in de tempel van Athene, dat zij door Poseidon verkracht werd en dat zij, niet Poseidon, daarvoor gruwelijk gestraft werd door Athene. Ik wist ook niet dat de Medusa zoals wij die kennen met die slangen op haar hoofd, uiteindelijk onthoofd werd door een kwade man, Perseus. Een beeld daarvan zag ik dit voorjaar in de Uffici in Florence. Uit haar bloed, vermengd met de zee, ontstond dus Pegasus, het paardje met de vleugels.
De Griekse mythologie zit vol verhalen met de goden met het kwalijkste gedrag. De Oud-Griekse beschaving zien wij in het algemeen als de bakermat van onze Westerse. Op gebieden van filosofie, politiek, theater, kunst, wetenschap en onderwijs ging Griekenland ons voor.
In dat rijtje staan niet de goden.
De Griekse goden hadden buitengewone krachten, en vertoonden menselijk gedrag en gebreken. Onderling speelden ze machtsspelletjes. Wellust, woede, wraak, vrolijkheid en jaloezie waren hen niet vreemd en ook seksueel wangedrag.
Het was niet de rol van de Griekse Goden aan de mensen ethische normen op te leggen. Daarin verschillen zij met onze godsdiensten. Voor morele normen waren de mensen zelf verantwoordelijk, net als voor de eigen daden, en met een zekere vrijheid. De Griekse goden konden de mensen wel straffen, maar dan was dat niet voor misdaden tegen goddelijke wetten, maar eerder tegen het lot, de wetten van de natuur. Die bestemming werd wel door de goden bewaakt. De mensen waren bang voor hun goden.
Maar die goden die bij Homerus zo’n hoofdrol spelen, werden ook bekritiseerd op hun wangedrag, vooral door de filosofen na de tijd van Homerus. Xenophanes van Colophon dichtte bijvoorbeeld:
“ Stelen, vreemd gaan, liegen en bedriegen,
van alles dichten Homeros en Hesiodes toe aan goden
wat bij mensen als schandelijk wordt verboden.”
Belangrijke filosofen, zoals Aristoteles, Plato en Socrates keurden het immorele gedrag van de oude goden sterk af. Er was kritiek, maar veel aandacht voor de slachtoffers van verkrachting en wraak, met name voor de vrouwen, hadden de filosofen overigens niet in de patriarchale samenleving van het oude Griekenland.
In het gedicht van Corlia Fourie klinkt met een drievoudig Nee een protest tegen de straffeloosheid en verder een rehabilitatie van Medusa.
Met dank aan Ineke Sluiter, Jacqueline Klooster en Paul de Zutter, resp. classica’s en classicus.
De regels van Xenophanes komen uit Xenophanes fragmenten. De vertaling is van de hand van Willem Kramer.
Op de afbeelding van de gedichtenbundel staat een schilderij van Nina Torr en daarop staat Pegasus, een speeltje van Flynn en Joni.