Wij zijn nu ruim twee maanden in Italië. Het volgende gedicht is van Willem van Toorn (1935) en komt uit zijn bundel Een kraai bij Siena (1979).
Een kraai bij Siena
Hoe een kraai vliegt over de heuvels
bij Siena: een verkreukelde zwarte lap
boven het koperen landschap.
Werkt zich rot, denk je van onderaf,
met die averechtse vleugels.
Door de kijker zijn slimme snavel,
zijn eigenwijs hoofd: hij lapt
het toch maar. Niet de begaafde
vlechtwerken boven de stad
van de zwaluwen – hij blijft een aardse
zitter, die heeft gedacht:
waarom zij wel verdomme? en is opgestegen
om zich verbaasd te begeven
naar dit veel te grote blauw.
Hoe zich deze woorden bewegen
ongeveer van mij naar jou.
Wij reizen door het Val d’Orcia in de Provincie van Siena.
Bij ons is het lente, alles is nog groen, de bomen in de bloesem, de bermen vol kleuren met rood van de klaprozen, blauw van het slangenkruid, geel van de boterbloemen. De cypressen steken zwart tegen de achtergrond af en op de kam van de heuvels staan paraplubomen in de blauwe lucht. Tegen die heuvels kruipen de vele stadjes omhoog. Daar wel 50 tinten geel van de huizen met siennarode daken. Sommig geel neigt naar mintgroen en ander naar kaneelbruin en oranje.
In de heuvels zie je veel kraaien, vooral bonte kraaien. Toen we in Calvi di Umbrië logeerden, dat is op de grens met Toscane, werden we er elke ochtend met getik op ons raam cru gewekt door ééntje. De kraai, net als in het gedicht van Willem van Toorn, veroorzaakt enige onrust. Vergeleken met de vlucht van de zwaluw is de vlucht van de kraai dichter bij de grond. In het harmonieuze landschap is het een dissonant gefladder van een zwarte lap.
Bij het gedicht moet ik denken aan hoe ik zelf naar het landschap kijk en wat ik dan zie. Ook hoe het landschap verbeeld is in talrijke prachtige foto’s. Interessant is dan hoe verschillende schilders het landschap van Toscane hebben afgebeeld.
Mooie plaatjes van Toscane zijn overal te zien. Maar soms doet een kunstenaar iets anders. Karel Appel, bijvoorbeeld, die een huis had in Toscane, schildert de horizon van Toscane op spontane ruwe wijze. De titel van het schilderij is Horizon van Toscane nr. 19. Het doek is ongeveer 3 bij 1 meter groot.
Bij Jan Cremer (die van Ik), zijn de zeefdrukken popartachtig. Toscane is massacultuur.
Een fresco uit 1338/1339 van Ambrosio Lorenzetti in het Palazzo Publico te Siena toont Toscane als een net geordende landschap. Op het banier staat de bedoeling: “Effect van het goed bestuur op het platte land”.
De kraai van Willen van Toorn is jaloers en verbaasd dat hij toch nog wordt toegelaten tot het voor hem overweldigende en intimiderende blauw. Hem past bescheidenheid of verlegenheid, zoals ook de verwonderde dichter, die hoopt en verwacht dat ondanks of juist door hun beperktheid, zijn woorden toch goed aankomen.
Het is niet perse nodig het mooier te maken dan het is. De afbeeldingen van mij zijn met de vinger op de i-pad geretoucheerde ansichtkaarten van Toscane.
De afbeelding van het landschap van Karel Appel is overgenomen van de website van Mandarte, MZMK (meer zien in de moderne kunst). De analyse op die site is van Ron Oudt.
De afbeelding van het Toscanse landschap van Jan Cremer is overgenomen uit zijn boekje Terra Toscana, van Spijk, 2002